قاسم سلیمانی
قاسم سلیمانی (۱۳۳۵–۱۳۹۸ش) فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران که به همراه ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی عراق در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش به‌دست نیروهای آمریکایی در بغداد به شهادت رسید.
وی در جنگ ایران و عراق فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله کرمان و از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود. سلیمانی در سال ۱۳۷۶ش از سوی آیت‌الله خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی نیروی قدس سپاه منصوب شد که بخش برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران است.
سلیمانی، مجاهدان افغانستان را در نبرد با طالبان یاری می‌کرد و پس از جنگ‌های داخلی افغانستان اقداماتی را برای بازسازی آنجا انجام داد. وی در جنگ ۳۳ روزه لبنان و جنگ ۲۲ روزه فلسطین حزب الله و حماس را در برابر اسرائیل یاری و محور مقاومت را به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کرد. پس از ظهور داعش در عراق و سوریه، سلیمانی با حضور در این مناطق و سازماندهی نیروهای مردمی، به مبارزه با داعش پرداخت. دور ساختن تهدید داعش از سامراء، نجف و کربلا از مهمترین دستاوردهای او در مبارزه با داعش بود و در نهایت توانست حکومت داعش را پایان دهد.
قاسم سلیمانی علاوه بر مباحث نظامی، در مسائل فرهنگی نیز فعالیت می‌کرد. به گفته برخی از مسئولان جمهوری اسلامی ایران، سلیمانی بنیان‌گزار ستاد بازسازی عتبات عالیات بود و بر طرح‌های توسعه حرم ائمه(ع) نظارت می‌کرد. او همچنین در تسهیل زیارت اربعین و تأمین امنیت زائران آن نقش داشته است.
قاسم سلیمانی که چندین‌بار مورد ترور واقع شده بود، در نهایت در ۱۳ دی سال ۱۳۹۸ش همراه با ابومهدی المهندس و عده‌ای دیگر به دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در حمله‌ای پهبادی ترور شد و به شهادت رسید. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پاسخ به ترور او، به پایگاه آمریکایی عین الاسد حمله موشکی کرد و پارلمان عراق در رابطه با اخراج نیروهای آمریکایی از عراق، طرحی را به تصویب رساندند.
پیکر او و همراهانش در شهرهای مختلفی از عراق و ایران تشییع شد و شیخ بشیر نجفی و سیدعلی خامنهای بر پیکر آنان نماز خواندند. بر اساس گزارش برخی از خبرگزاری‌ها تشییع جنازه او، از بزرگترین تشییع جنازه‌های تاریخ بوده است که حدودا ۲۵ میلیون نفر در آن شرکت داشته‌اند. او در ۱۸ دی در مزار شهدای کرمان دفن شد.
زندگی‌نامه
قاسم سلیمانی در ۲۰ اسفند ۱۳۳۵ش در روستای قنات ملک از توابع شهرستان رابُر کرمان در ایل عشایر سلیمانی به دنیا آمد. وی در ۱۸ سالگی به استخدام اداره آب کرمان درآمد.[۱] به گفته برادرش، او یکی از گردانندگان اصلی راهپیمایی‌ها و اعتصابات کرمان در زمان انقلاب اسلامی بود.[۲] قاسم سلیمانی در دوران جنگ ایران و عراق ازدواج کرد.[۳] وی شش فرزند داشت که یکی از آنان پیش از شهادت وی از دنیا رفت و فرزندان دیگر او سه دختر به نامهای نرجس، فاطمه و زینب و دو پسر به نامهای حسین و رضا هستند.[۴]
قاسم سلیمانی پس از پایان جنگ ایران و عراق، تحصیلات خود را ادامه داد و در سال ۱۳۸۴، مدرک کارشناسی ارشد خود را گرفت.[۵] قاسم سلیمانی اهل کتاب بود. تصویری از وی در سال ۱۳۹۵ منتشر شد که وی در حال مطالعه یکی از آثار گابریل گارسیا مارکز است. وی بر چندین کتاب از جمله کتاب «رادیو»(خاطرات محمدرضا حسنی سعدی)، «گردان ۴۰۹»، «وقتی مهتاب گم شد»، «سربلند»(داستان زندگی محسن حججی)، «آن بیست و سه نفر» و «من زنده‌ام» تقریظ و یادداشت نوشته است.[۶]
قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸ش و با حکم سید ابراهیم رئیسی تولیت وقت آستان قدس رضوی، خادم حرم امام رضا(ع) شد.[۷]
دوران جنگ ایران و عراق
قاسم سلیمانی پس از انقلاب اسلامی ایران، در ۱۳۵۸ش به عضویت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و از اعضای واحد آموزش و مربی پادگان آموزشی قدس سپاه کرمان شد.[۸] با شروع جنگ ایران و عراق چند گردان را در کرمان آموزش داد و به جبهه‌ها فرستاد. وی در دوره‌ای فرماندهی سپاه آذربایجان غربی را بر عهده داشت.[۹] سلیمانی در سال ۱۳۶۰ش با حکم محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران، فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله در کرمان شد.[۱۰] وی در جنگ عراق علیه ایران، از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود.[۱۱] سلیمانی در دوران جنگ عراق و ایران، دو بار مجروح شد که یک بار آن، جراحاتش شدید بود.[۱۲]
سلیمانی پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ش مدتی فرمانده سپاه ۷ صاحب الزمان شد [۱۳] و سپس مجددا فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله گردید و تا قبل از انتصاب به فرماندهی سپاه قدس با باندهای قاچاق مواد مخدر در مرزهای ایران و افغانستان می‌جنگید.[۱۴]
فرماندهی سپاه قدس
قاسم سلیمانی در ۱۳۷۶ش از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپاه قدس منصوب شد. [۱۵]سپاه قدس شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۱۳۶۹ش به ساختار سپاه افزوده شد. نخستین فرمانده این سپاه، احمد وحیدی بود و پس از وی قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران شد و پس از شهادت وی، اسماعیل قاآنی فرماندهی این نیرو را بر عهده گرفت.[۱۶]
مبارزه با طالبان و القاعده در افغانستان
انتصاب قاسم سلیمانی به فرماندهی نیروی قدس هم‌زمان با اوج‌گیری فعالیت طالبان در افغانستان بود.[۱۷] او با مجاهدین افغانستان از جمله احمد شاه مسعود همکاری می‌کرد[۱۸] طبق گفته برخی از مجاهدین، او بارها برای نبرد با طالبان و القاعده در افغانستان حضور پیدا کرده بود.[۱۹] فیلمی از حضور وی در دره پنج شیر و ملاقاتش با احمد شاه مسعود در نبرد مجاهدین افغانستان با طالبان منتشر شده است.[۲۰] همچنین وی برای بازسازی افغانستان در دوران پس از جنگ‌های داخلی آن کشور اقدامات زیادی انجام داده بود.[۲۱]
طبق نظر نظامیان افغان حضور حاج قاسم در افغانستان موفقیت‌آمیز بوده است، چون وی شخصیتی صمیمی داشت که به‌راحتی می‌توانست اعتماد طرف مقابل را جلب کند. به گفته نظامیان افغان، او با متحدان افغانش با احترام برخورد می‌کرد و به‌راحتی سر سفره آنها می‌نشست و در زمینه‌سازی برای آتش‌بس و همکاری میان نیروها خیلی توانایی داشت.[۲۲] او تجربه جنگ داخلی کردستان و جنگ ایران و عراق و نیز مبارزه با باندهای مواد مخدر در مناطق مرزی ایران و افغانستان را داشت.[۲۳]
مبارزه با اسرائیل در لبنان و فلسطین
قاسم سلیمانی در جریان تهاجم اسرائیل به لبنان طی جنگ ۳۳ روزه در منطقه ضاحیه جنوبی در بیروت و در اتاق مرکزی فرماندهی عملیات حزب الله لبنان حضور داشت.[۲۴] او در روز اول این جنگ به لبنان رفت و پس از یک هفته برای گزارش به ایران آمد و دوباره به لبنان بازگشته، تا آخر جنگ در آنجا ماند.[۲۵] او در روز دهم جنگ، پیام شفاهی آیت‌الله خامنهای مبنی بر پیروزی حزب الله را برای سید حسن نصرالله برد.[۲۶]
به گفته یکی از رهبران جنبش حماس او رابطه عمیقی با حماس داشت و از مقاومت فلسطین حمایت می‌کرد.[۲۷] سلیمانی توانست حماس را در برابر اسرائیل، به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کند.[۲۸] به گفته احمد عبدالهادی، از اعضای جنبش حماس، تونل‌های زیرزمینی که برای مقابله با اسرائیل حفر شد، از طرح‌های عملیاتی عماد مغنیه و قاسم سلیمانی بوده است.[۲۹]
مبارزه با داعش در عراق
قاسم سلیمانی از فرماندهان مبارزه علیه داعش در عراق[۳۰] و سوریه بود.[۳۱] داعش گروهی تکفیری بود که پس از سقوط صدام در عراق و خلأ قدرت در این منطقه پدید آمد.[۳۲] در ۲۰۱۴م که شهر موصل به تصرف داعش درآمد و بغداد، پایتخت عراق نیز تا مرز سقوط پیش رفت، قاسم سلیمانی با حضور در بیت آیت الله سیستانی و توضیح جزئیاتی کامل از شرایط حاکم، کمک کرد تا فتوای جهاد کفایی برای مقابله با داعش صادر شود.[۳۳] وی با سازماندهی بخشی از نیروهای حشد الشعبی نقش مؤثری در اخراج داعش از عراق داشت، به گونه‌ای که حیدر العبادی نخست‌وزیر وقت عراق، از قاسم سلیمانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین متحدان عراق در مبارزه با داعش نام برده است.[۳۴][۳۵]
برخی نبردهایی که قاسم سلیمانی به نیروهای حشد الشعبی، ارتش عراق و نیروهای دولت اقلیم کردستان عراق برای مقابله با داعش مشاوره می‌داد عبارتند از:
- آزاد سازی شهر آمرلی در استان صلاح الدین شمال شرق بغداد و جرف الصخر جنوب بغداد.[۳۶]
- نبرد بازپس گیری تکریت[۳۷] و فلوجه در استان الانبار در غرب بغداد.[۳۸]
- جلوگیری از نفوذ داعش به شهر اربیل در شمال عراق.[۳۹]
- آزادسازی شهر جلولاء و السعدیه در استان دیالی در شمال عراق[۴۰]
- آزادسازی جرف الصخر (جرف النصر) و دورساختن تهدید داعش از نجف و کربلا[۴۱]
- نبرد با داعش در سامرا.[۴۲]
مبارزه با گروه‌های تکفیری در سوریه
سلیمانی برای مبارزه با داعش و گروه‌های تکفیری به سوره رفت و برای این منظور نیروهای دفاع ملی سوره را سازماندهی کرد.[۴۳] در سال ۲۰۱۱م نیروهای تحت فرمان او معروف به مدافعان حرم، از جمله لشکر فاطمیون و تیپ زینبیون، راهی سوریه شدند.[۴۴][۴۵] آزادسازی بوکمال[۴۶]، آزادسازی شهر تاریخی تدمر در جنوب شرقی حمص[۴۷] و آزادسازی شهر القصیر از جمله دستاوردهای او در جنگ سوریه به‌شمار می‌آید.[۴۸]
اعلام پایان داعش
قاسم سلیمانی در نامهای خطاب به آیت‌الله خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران که ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش در رسانه‌های ایران منتشر شد، پایان سیطره داعش را اعلام کرد و از برافراشته شدن پرچم سوریه دربوکمال از شهرهای سوریه در نزدیکی مرز عراق خبر داد.[۴۹] پیش از آن نیز سلیمانی در ۳۰ شهریور ۱۳۹۶ش وعده داده بود که کمتر از سه ماه دیگر پایان حکومت داعش در کره خاکی را اعلام خواهد کرد.[۵۰]
بازسازی عتبات عالیات
به گفته غلامرضا کرمی، مسئول مرکز پژوهش و نشر آثار ستاد بازسازی عتبات عالیات، ستاد بازسازی عتبات عالیات با حمایت مستقیم نیروی قدس سپاه شکل گرفت و مسئول آن از طرف قاسم سلیمانی تعیین می‌شد.[۵۲] طبق گفته کرمی، سلیمانی در جریان تمامی فعالیت‌های این ستاد مانند طرح ترفیع گنبد و لاغرسازی ستون‌های حرم امام حسین(ع) بود و در تامین امنیت حرم ائمه مدفون در عراق، مشارکت داشت.[۵۳]
همکاری در برپایی مراسم راهپیمایی اربعین در عراق
بر اساس گفته حسن پُلارَک، رئیس وقت ستاد بازسازی عتبات عالیات، قاسم سلیمانی در زمینه تأمین امنیت زائران پیاده‌روی اربعین و همچنین فراهم کردن امکانات پشتیبانی و لجستیکی و امکانات رفاهی برای زائران اربعین نقش داشت[۵۴] چنانکه به کوشش او ویزای عراق برای زائران اربعین ایرانی حذف شد.[۵۵] به گفته معاون فرهنگی ستاد بازسازی عتبات عالیات، سلیمانی احیای دوباره پیاده‌روی اربعین را آغاز تمدن نوین اسلامی می‌دانست.[۵۶]
کمک به سیل‌زدگان خوزستان
به دنبال جاری شدن سیل در استان خوزستان ایران در ۱۳۹۸ش، بخش‌هایی از این استان درگیر سیل شد. قاسم سلیمانی با حضور در منطقه، از موکب‌های اربعین خواست تا برای یاری رسانی به مردم به خوزستان بیایند. وی همچنین با کمک ابومهدی المهندس، نیروهای حشد الشعبی را به یاری مردم خوزستان آورد. [۵۷]
مدارج نظامی
حاج قاسم سلیمانی در بهمن ۱۳۸۹ش از سوی آیت‌الله خامنهای، فرمانده کل قوای نظامی ایران، درجه سرلشکری را دریافت کرد.[۵۸] همچنین در ۱۹ اسفند ۱۳۹۷ش رهبر جمهوری اسلامی ایران نشان ذوالفقار را به وی اهدا کرد.[۵۹] طبق آئین‌نامه اهدای نشان‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران، نشان ذوالفقار به آن دسته از فرماندهان عالی‌رتبه و رؤسای ستادهای عالی‌رتبه در نیروهای مسلح اهدا می‌شود که تدابیر آنها در طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌های رزمی موجب حصول نتایج مطلوب شده باشد.[۶۰] پس از انقلاب ایران در ۱۳۵۷ش، سلیمانی نخستین کسی است که نشان ذوالفقار را دریافت کرد.[۶۱] قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸ش و پس از شهادتش به درجه نظامی سپهبدی رسید.
ترورهای نافرجام
قاسم سلیمانی چندین بار هدف ترور قرار گرفته است. او نخستین بار در ۱۳۶۰ش، از سوی یک پزشک وابسته به سازمان مجاهدین خلق هدف ترور قرار گرفت.[۶۲] اوایل مهر ۱۳۹۸ش، حسین طائب، رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، از دستگیری افرادی خبر داد که قصد داشتند در کرمان، قاسم سلیمانی را ترور کنند.[۶۳]
شهادت
قاسم سلیمانی در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش در حمله تروریستی پهپاد آمریکایی به خودروی حامل وی در نزدیکی فرودگاه بغداد به همراه چند تن دیگر از جمله ابومهدی المهندس معاون حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق) به شهادت رسید.[۶۴] ساعاتی بعد از این حمله، وزارت دفاع آمریکا با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد که حمله به خودروی حامل قاسم سلیمانی به دستور دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، انجام شده است.[۶۵]
واکنش‌ها
شهادت سلیمانی، اعتراضاتی را در کشورهای مختلف جهان در پی داشت و مراسم‌هایی در بزرگداشت او در شهرهای مختلف ایران و دیگر کشورهای جهان برگزار شد. همچنین شخصیت‌های سیاسی و مذهبی ایران و دیگر کشورها به شهادت وی واکنش نشان دادند. آیت‌الله خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در پیامی او را چهره بین‌المللی مقاومت خواند و به مناسبت شهادتش سه روز در ایران عزای عمومی اعلام کرد.[۶۷] دیگر شخصیت‌های سیاسی و مذهبی از جمله رؤسای قوای سه‌گانه ایران و مراجع تقلید ایران و عراق در پیام‌های جداگانه شجاعت، اخلاص و فداکاری او را ستودند.[۶۸]
سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان، سیدعبدالملک بدرالدین الحوثی رهبر انصارالله یمن و رؤسای جمهور سوریه، لبنان و عراق از شخصیت‌های سیاسی غیرایرانی بودند که شهادت سلیمانی را محکوم کردند.[۶۹] روسای جمهور افغانستان[۷۰] و ترکیه[۷۱] و نیز وزارت خارجه روسیه شهادت او را به ملت ایران تسلیت گفتند.[۷۲] اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل، ترور هدفمند قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس را غیرقانونی و نقض قوانین حقوق بین‌الملل دانست.[۷۳] یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار امریکایی نیز تأکید کرد که ایرانیان پیش از این امریکا را دولتی توطئه‌گر می‌دانستند، از این پس دولت مذکور را دولتی تروریست هم خواهند دانست.[۷۴] مایکل مور، فیلمساز امریکایی به اقدام دولت امریکا اعتراض کرد و دولت امریکا را تلویحاً جنگ‌طلب خواند.[۷۵]
پیامدها
برخی از پیامدهای شهادت قاسم سلیمانی عبارتند از:
- تصویب طرح اخراج آمریکایی‌ها از عراق: پس از شهادت قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس، برخی از گروه‌های سیاسی عراق و شماری از مردم این کشور خواستار اخراج نیروهای امریکایی از عراق شدند. پارلمان عراق در جلسه‌ای اضطراری که در ۱۵ دی ۱۳۹۸ش برگزار شد طرحی را در رابطه با خروج نیروهای امریکایی از عراق تصویب کرد.[۷۶] هر چند موضوع اخراج نیروهای امریکایی از عراق، پیشتر در پی حملات آمریکا به مواضع حشد الشعبی مطرح شده بود و سید کاظم حائری از مراجع تقلید نیز ماندن نیروهای آمریکایی را در عراق حرام اعلام کرده بود.[۷۷]
- حمله موشکی ایران به پایگاه هوایی عین‌الاسد: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۱۸ دی ۱۳۹۸ش در پاسخ به ترور قاسم سلیمانی، پایگاه هوایی عین الاسد را که پایگاه نظامیان آمریکایی در عراق بود، مورد حمله موشکی قرار داد.[۷۸]
- نامگذاری روز ۱۳ دی به عنوان روز جهانی مقاومت در تقویم جمهوری اسلامی ایران[۷۹]
تشییع و تدفین
مراسم تشییع قاسم سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس و دیگر همراهانشان در ۱۴ دی ۱۳۹۸ش با حضور شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و عموم مردم عراق در شهرهای بغداد، کربلا و نجف برگزار شد.[۸۰] در کربلا سید احمد الصافی تولیت حرم حضرت عباس[۸۱] و در نجف، شیخ بشیر نجفی بر پیکر آنان نماز گزارد.[۸۲] سپس پیکرهای شهدای ایرانی و ابومهدی المهندس به ایران منتقل شده و در ۱۵ دی در اهواز و مشهد و در ۱۶ دی در تهران و قم تشییع شدند.
آیت‌الله خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران ۱۶ دی ۱۳۹۸ش در تهران بر پیکر قاسم سلیمانی و دیگر همراهانش از جمله ابومهدی المهندس نماز گزارد.[۸۳] در مراسم تشییع جنازه وی در تهران، اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس طی سخنانی از تلاش‌های قاسم سلیمانی برای رهایی فلسطین یاد کرد و وی را شهید القدس نامید.[۸۴] پایگاه خبری روسی روسیا الیوم، تشییع جنازه وی را پس از تشییع جنازه امام خمینی بزرگترین تشییع جنازه تاریخ برشمرد.[۸۵] به گفته سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حدود ۲۵ میلیون نفر در تشییع سلیمانی شرکت کردند.[۸۶]
پیکر قاسم سلیمانی ۱۷ دی در کرمان تشییع و در ۱۸ دی ۱۳۹۸ در این شهر دفن شد.[۸۷] پیکر حاج قاسم طبق وصیت وی، توسط دوست قدیمی‌اش محمود خالقی و با کمک محمد باقر قالیباف به خاک سپرده شد.[۸۸]
وصیت‌نامه
مراسم چهلمین روز شهادت سلیمانی در شهرهای مختلف ایران و برخی دیگر از کشورها برگزار شد. در تهران این مراسم در ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ در مصلای امام خمینی برگزار شد. اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس در این مراسم وصیت‌نامه قاسم سلیمانی را قرائت کرد.[۸۹] پیروی از آیت الله خامنهای و حمایت از ولی فقیه، توجه به فرزندان شهیدان و احترام به نیروهای مسلح ایران از جمله وصیت‌های وی است. وی در بخشی از وصیت‌نامه خود اهمیت جمهوری اسلامی را متذکر شده و آن را قرارگاه حسین بن علی و حرم توصیف کرده است و هشدار داده است که اگر دشمن، این حرم را از بین برد، حرمی باقی نمی‌ماند، نه حرم ابراهیمی و نه حرم محمّدی(ص)[۹۰]
از نگاه دیگران
در سال ۲۰۱۹م، در ویژه‌نامه‌ای که هر سال نشریه آمریکایی فارین پالیسی برای معرفی صد اندیشمند برتر دنیا منتشر می‌کند، قاسم سلیمانی در فهرست ده متفکر برتر حوزه دفاعی-امنیتی قرار گرفت.[۹۱] به گفته یکی از فرماندهان ارتش آمریکا، سردار سلیمانی استراتژیستی محاسبه‌گر و عملیاتی است که روابط پایدار و موقعیت ایران را در منطقه تقویت کرده و در متحد ساختن شیعه و توانمندسازی آنها موفق بوده است.[۹۲] برخی از تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که قاسم سلیمانی می‌تواند مصداق برترین ژنرال جهان باشد.[۹۳]
تک‌نگاری‌ها
- «از چیزی نمی ترسیدم؛ زندگی‌نامه خودنوشت قاسم سلیمانی»، کتابی ۱۳۶ صفحه‌ای ک در سال ۱۳۹۹ش به چاپ رسید. این کتاب نخستین اثر چاپ شده توسط انتشارات «مکتب حاج قاسم» محسوب می‌شود و شامل دست نوشته‌های شخصی قاسم سلیمانی از دوران کودکی و زندگی در روستای قنات مَلِک کرمان تا مبارزه علیه حکومت پهلوی در سال ۱۳۵۷ش است.[۹۴]
- «حاج قاسم: جستاری در خاطرات حاج قاسم سلیمانی»، کتابی ۱۶۷ صفحه‌ای که در آن برخی از خاطرات و سخنرانی‌های قاسم سلیمانی در دوران جنگ ایران و عراق گردآوری شده است. این کتاب توسط انتشارات «یا زهرا(س)» در سال ۱۳۹۴ش منتشر شده است.[۹۵] کتاب مذکور به زبان عربی ترجمه و توسط جمعیت المعارف در لبنان منتشر شده است.[۹۶]
- «حاج قاسمی که من می‌شناسم»: این کتاب که خاطراتی از ۴۰ سال دوستی علی شیرازی با قاسم سلیمانی را در بردارد، به قلم سعید علامیان در ۱۶۸ صفحه تالیف شده است. نشر این اثر به مناسبت دومین سالگرد شهادت سردار سلیمانی بوده است.[۹۷]
- «ذوالفقار»: خاطراتی شفاهی از قاسم سلیمانی درباره همرزمانش از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۳ش است. این کتاب خاطراتی از دوران جنگ عراق علیه ایران و نیز مبارزه با داعش در سوریه و عراق را دربردارد.
- «سربازان سردار» تألیف «مرتضی کرامتی» نیز به قاسم سلیمانی و شهدای مدافع حرم می‌پردازد. این کتاب را «آیکوت پازار باشی» ترجمه و انتشارات فِتا (feta) ترکیه به زبان ترکی استانبولی منتشر کرده است. در پشت جلد این کتاب ۲۰۸ صفحه ای آمده است: شهید سرباز حاج قاسم سلیمانی کسی بود که تمام عمر باعزت خود را به عنوان یک سرباز وقف انسانیت کرد و در برابر آن به پاداش شهادت رسید.[۹۸]
- «سلوک در مکتب سلیمانی»، نوشته محمدجواد رودگر از سوی مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ٢٦٤ صفحه با قطع رقعی برای اولین بار در سال ١٣٩٩ش منتشر شد. در این اثر، اصول و روش عرفان اجتماعی قاسم سلیمانی تبیین شده است. [۹۹]
- «عقل سرخ»: این کتاب، در برگیرنده مجموعه مقالات و یادداشت‌های اصحاب علوم انسانی و اجتماعی در باب شخصیت و جهان‌بینی قاسم سلیمانی است.[۱۰۰]
مراسم سالگرد
اولین مراسم سالگرد شهادت قاسم سلیمانی و ابو مهدی المهندس و همراهانشان، در سال ۱۳۹۹ش، به علت ویروس کرونا در ایران به صورت مجازی و یا با حضور افراد محدودی برگزار گردید[۱۰۱] در عراق، جمعیت زیادی در محل ترور حضور پیدا کردند. در میدان التحریر بغداد نیز اجتماع بزرگی برگزار شد. در این مراسم، فالح الفیاض رئیس حشد الشعبی عراق، خواستار اجرایی شدن سریع‌تر مصوبه پارلمان عراق مبنی بر اخراج آمریکایی‌ها از عراق شد.[۱۰۲]
آثار هنری و رسانه‌ای
پس از شهادت قاسم سلیمانی، رویدادی هنری با نام نقش نگین سلیمانی ۲۳ دی ۱۳۹۸ در قم برگزار گردید. در این کارگاه هنری اساتید و هنرجویان رشته‌های خوشنویسی، خطاطی، نقاشی، تصویرسازی و معرق به تولید آثار هنری با موضوع “مقاومت و شهدای جنایت اخیر رژیم تروریستی آمریکا” پرداختند.[۱۰۳]
همچنین کارگاه خلق آثار هنری تحت عنوان «سرو بلند انقلاب اسلامی» پیرامون ابعاد زندگی قاسم سلیمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی ایرانی استاد فرشچیان با حضور هنرمندان در روزهای ۱۷ و ۱۸ بهمن‌ماه ۱۳۹۸ برگزار شد.[۱۰۴]
یادواره تولیدات رسانه‌ای «مکتب حاج قاسم سلیمانی» نیز در دی ماه ۱۳۹۹ در اهواز برگزار گردید. به دبیرخانه این یادواره، آثار مختلفی در بخش‌های خبر، سیما، صدا، شعر، موسیقی، پژوهش و فضای مجازی ارسال شده بود که در مراسم اختتامیه آن، از آثار برتر تقدیر شد.[۱۰۵]
درباره زندگی و فعالیت‌های قاسم سلیمانی فیلم‌های مستند مختلفی ساخته شد مانند قاسم،[۱۰۶] خاطرات آن مرد،[۱۰۷] ۷۲ ساعت[۱۰۸] و اوایل ژانویه.[۱۰۹] همچنین مستند قاسم، به اسپانیایی دوبله شده و از شبکه آنتن هیسپان تی‌وی برای اسپانیایی زبان‌های سراسر جهان به نمایش درآمد.[۱۱۰] تلویزیون فنلاند نیز مستندی درباره قاسم سلیمانی پخش کرد.[۱۱۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»، سایت خبری عصر ایران.
- ↑ «سردار سلیمانی چگونه زندگی می‌کند؟»، سایت نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه آزاد.
- ↑ روایت ازدواج سردار سلیمانی در دوران جنگ، سایت خبرآنلاین.
- ↑ حاج قاسم چند فرزند دارد؟، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ تصویری از مدرک تحصیلی حاج قاسم سلیمانی، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ کتاب‌هایی که سردار سلیمانی برای خواندن توصیه کرد، سایت دنیای اقتصاد.
- ↑ سردار حاج قاسم سلیمانی خادم حرم امام رضا(ع) شد، خبرگزاری حوزه.
- ↑ میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص ۸۲
- ↑ «قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»، سایت خبری عصر ایران.
- ↑ «سردار سلیمانی و کسانی که لقب “مردی در سایه” را به او می‌دهند»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص ۸۲
- ↑ میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص ۸۲
- ↑ «سردار سلیمانی و کسانی که لقب “مردی در سایه” را به او می‌دهند»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ حکم انتصاب سرتیپ قاسم سلیمانی به فرماندهی سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟، سایت قدس آنلاین.
- ↑ قاسم سلیمانی و افغانستان، سایت هشت صبح.
- ↑ قاسم سلیمانی و افغانستان، روزنامه هشت صبح.
- ↑ حضور جدی سردار سلیمانی در کنار مقاومت‌گران افغانستان، روزنامه هشت صبح.
- ↑ فیلمی دیده نشده از حضور سردار سلیمانی در دره پنج شیر افغانستان، خبرگزاری برنا.
- ↑ خدمات سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در افغانستان، سایت پارس تودی.
- ↑ سایت اینترنشنال: قاسم سلیمانی از زبان میزبان‌های افغانش
- ↑ قاسم سلیمانی و افغانستان، سایت هشت صبح.
- ↑ نقش حاج قاسم سلیمانی در جنگ تموز لبنان، خبرگزاری رسا.
- ↑ «در میانه آتش»، سایت آیت‌الله خامنهای.
- ↑ «متن پیام امام خامنهای به سید حسن نصرالله در زمان جنگ ۳۳روزه»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»، سایت المیادین.
- ↑ «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»، سایت المیادین.
- ↑ «قاسم سلیمانی فی غزة»، سایت قناة العالم.
- ↑ «حقایقی ناشنیده از حضور سردار قاسم سلیمانی در عراق»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «تصاویری از سردار سلیمانی در نبرد با داعش»، سایت آفتاب‌نیوز.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۸۷.
- ↑ شهید سلیمانی مشاور آیت‌الله سیستانی در صدور فتوای جهادکفایی بود
- ↑ «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ Soufan, «Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy», ۲۰۱۸.
- ↑ الإعلام الإیرانی یؤکد أن الجنرال الإیرانی قاد متطوعی الحشد الشعبی فی معارک مهمة
- ↑ حقائق عن عملیات تحریر تکریت
- ↑ بالصوَر- سلیمانی عند أطراف الفلوجة
- ↑ قائد بالحرس الثوری: سلیمانی استطاع مع ۷۰ شخصا صد هجوم داعش علی اربیل، خبرگزاری فارس.
- ↑ بالصور.. قاسم سلیمانی فی جلولاء، شبکه العالم.
- ↑ دراسة إمکانیة تهدید داعش الإرهابی ضد کربلاء والنجف؟، سایت الوقت.
- ↑ العبادی :لم التقِ سلیمانی فی سامراء وواشنطن لیست قلقة من الدعم الإیرانی
- ↑ «بازخوانی نقش سردار سلیمانی در برقراری ثبات و آرامش؛ از میدان جنگ تا میز مذاکره»، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی.»
- ↑ Soufan, «Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy», ۲۰۱۸.
- ↑ «روایت دست‌اول از آزادسازی بوکمال»، سایت خبرگزاری مهر.
- ↑ «عملیات آزادسازی شهر تدمر»، سایت خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «کدام سردار ایرانی پیروزی طلایی ارتش سوریه را رقم زدند؟»، سایت قدس آنلاین.
- ↑ «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ «وعده سردار سلیمانی؛ جشن نابودی داعش تا دو ماه دیگر»، سایت خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «پاسخ رهبر انقلاب به نامه سرلشکر قاسم سلیمانی درباره پایان سیطره داعش»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ «صفر تا صد فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات با تدبیر حاج قاسم بود»، سایت ستاد بازسازی عتبات عالیات.
- ↑ «صفر تا صد فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات با تدبیر حاج قاسم بود»، سایت ستاد بازسازی عتبات عالیات.
- ↑ ناگفته‌هایی از نقش حاج قاسم در احیای مراسم اربعین، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «نقش سردار سلیمانی در پیاده‌روی اربعین»، سایت خبرگزاری بین المللی قرآن.
- ↑ «بازسازی عتبات در مکتب حاج قاسم»، سایت خبرگزاری شبستان.
- ↑ نقش سردار سلیمانی در بازسازی حرم‌ها و سیل خوزستان، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «همه سرلشکرهای نیروهای مسلح ایران/ قاسم سلیمانی، رشید، ایزدی، شمخانی و…»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ «سردار سلیمانی نشان ذوالفقار را از رهبر انقلاب دریافت کرد+ تصویر نشان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ««نشان عالی ذوالفقار» به چه کسانی داده می‌شود؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «سردار سلیمانی نشان ذوالفقار را از رهبر انقلاب دریافت کرد+ تصویر نشان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ماجرای ترور نافرجام حاج قاسم در مشهد، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ شکست طرح ترور سردار سلیمانی در کرمان، سایت تابناک.
- ↑ «اخبار لحظه به لحظه از شهادت حاج “قاسم سلیمانی” و “ابومهدی المهندس” و واکنش‌ها به آن»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ جزئیات و جنبه‌هایی از چگونگی و چرایی کشته شدن قاسم سلیمانی، دویچه وله فارسی.
- ↑ «بیانات رهبر انقلاب در دیدار مردم قم، ۱۸ دی ۱۳۹۸ش، ، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.»
- ↑ «پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی و شهدای همراه او»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ پیام‌های تسلیت مراجع تقلید، علما و شخصیت‌های حوزوی به شهادت سردار سلیمانی، خبرگزاری حوزه.
- ↑ «بازتاب شهادت سردار سلیمانی در رسانه‌های منطقه»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «رئیس جمهور افغانستان شهادت سردار سلیمانی را به ملت ایران تسلیت گفت»، سایت خبرگزاری صدای افغان.
- ↑ «واکنش اردوغان به شهادت سردار سلیمانی»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران.
- ↑ «واکنش‌های روسیه و چین به شهادت سردار سلیمانی»، سایت خبری همشهری آنلاین.
- ↑ «سازمان ملل: ترور سلیمانی غیرقانونی و نقض حقوق بین‌الملل بود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «آبراهامیان: هدف قرار دادن سلیمانی تروریسم بود»، سایت تابناک.
- ↑ «واکنش دوباره مایکل مور: معذرت می‌خواهیم این دیوانگی است»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «مفاد تصمیم پارلمان عراق درباره اخراج نیروهای آمریکایی»، سایت تابناک.
- ↑ «فتوای آیت الله حائری درباره حضور آمریکایی‌ها در عراق»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ «انتقام سخت با شلیک دهها موشک به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «۱۳ دی روز جهانی مقاومت شد»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «پیکرهای پاک سردار سلیمانی و المهندس وارد نجف شدند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ نماز میت به امامت احمد صافی بر پیکر سردار سلیمانی، سایت شهرآرا نیوز.
- ↑ گریه آیت الله بشیر النجفی هنگام اقامه نماز بر پیکر شهید حاج قاسم سلیمانی و یارانش، سایت شبکه الکوثر.
- ↑ «اقامه نماز بر پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی و یاران مجاهد او»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ إسماعيل هنية: قاسم سليماني “شهيد القدس”، شبکه الجزیزه.
- ↑ «طهران تودع سلیمانی بأکبر جنازة منذ تشییع الخمینی»
- ↑ «سردار شریف: ۲۵ میلیون نفر در مراسم تشییع «حاج قاسم» شرکت کردند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ « پیکر سردار سلیمانی به خاک سپرده شد»، سایت شبکه خبر.
- ↑ بدون تعارف با رفیق و وصی حاج قاسم، شبکه الکوثر.
- ↑ «متن وصیت‌نامه سردار سلیمانی منتشر شد»، سایت تابناک.
- ↑ «وصیت‌نامه سردار حاج قاسم سلیمانی منتشر شد+ متن کامل»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ «سردار سلیمانی جزو ۱۰ متفکر برتر حوزه دفاعی نشریه فارن پالیسی شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «ژنرال آمریکایی: قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»، سایت خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «কাসেম সোলাইমানি: দুনিয়ার এক নম্বর জেনারেল!»، در سایت خبرگزاری پروتوم آلا.
- ↑ کتاب «از چیزی نمی ترسیدم»، وبگاه ایران‌کتاب.
- ↑ «بخش‌های خواندنی کتاب حاج قاسم»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «انتشار ترجمه عربی کتاب «حاج قاسم» در لبنان»، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ «کتاب «حاج قاسمی که می‌شناسم» به بازار نشر آمد»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ انتشار کتاب سربازان سردار، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ سلوک در مکتب سلیمانی منتشر شد، خبرگزاری مهر.
- ↑ عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش منتشر شد، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- ↑ تشریح نحوه برگزاری مراسم سالگرد شهادت سردار سلیمانی، خبرگزاری برنا.
- ↑ مراسم و راهپیمایی باشکوه مردم عراق در سالروز شهادت فرماندهان مقاومت، سایت خبری تابناک.
- ↑ کارگاه هنری نقش نگین سلیمانی در قم برپا شد، پایگاه اطلاع‌رسانی خبر قم.
- ↑ اثر هنری «سردار آسمانی» حاوی نمادهای مقاومت، شهادت و آسمانی شدن سردار سلیمانی است، خبرگزاری آنا.
- ↑ نخستین یادواره تولیدات رسانه‌ای مکتب شهید سلیمانی، سایت شبکه خبر.
- ↑ «مستند قاسم، شهید قاسم سلیمانی از تولد تا شهادت و چهار دهه فعالیت مرد میدان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «مستندساز حوزه مقاومت: مستند «خاطرات آن مرد» را به عشق سردار سلیمانی ساختم»، ایرنا.
- ↑ «ساخت مستند «۷۲ ساعت» با موضوع سه روز پایانی زندگی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «مجاهدت‌های شهید سلیمانی در «اوایل ژانویه» از شبکه یک»، ایرنا.
- ↑ «پخش «قاسم» برای اسپانیایی‌زبان‌ها/ فرماندهی میدانی سردار مستند شد»، مهر.
- ↑ «پخش مستند شهید حاج قاسم سلیمانی از تلویزیون فنلاند + فیلم»، باشگاه خبرنگاران جوان.
منابع
- Soufan، Ali، «Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy»، The Combating Terrorism Center، NOVEMBER 2018، VOLUME 11، ISSUE 10، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۳۹۷.
- «سردار سلیمانی جزو ۱۰ متفکر برتر حوزه دفاعی نشریه فارن پالیسی شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۳۹۹ش.
- کتاب «از چیزی نمی ترسیدم»، وبگاه ایران‌کتاب، تاریخ بازدید: ۹ تیر ۱۴۰۰ش.
- «Who Is Qasem Soleimani, the Head of Iran’s Quds Force That Attacked Israel»، در سایت روزنامه هائارتز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ می۲۰۱۸، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۳۹۷.
- «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی»، در خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۷، ۱۱ بهمن ۱۳۹۷.
- «انتشار «سربازان سردار» به زبان ترکی استانبولی»، در خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۳۹۹.
- «انتشار ترجمه عربی کتاب «حاج قاسم» در لبنان»، در سایت خبری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۰۷ اسفند ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۳۹۷.
- «بخش‌های خواندنی کتاب «حاج قاسم»، در خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۳۹۷.
- «پاسخ رهبر انقلاب به نامه سرلشکر قاسم سلیمانی درباره پایان سیطره داعش»، در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶، ۱۴ بهمن ۱۳۹۷.
- «پخش «قاسم» برای اسپانیایی‌زبان‌ها/ فرماندهی میدانی سردار مستند شد»، مهر، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «پخش مستند شهید حاج قاسم سلیمانی از تلویزیون فنلاند + فیلم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «تصاویری از سردار سلیمانی در نبرد با داعش»، در پایگاه خبری آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۰۱ آذر ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷.
- «حقایقی ناشنیده از حضور سردار قاسم سلیمانی در عراق»، در خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷.
- «روایت جالب سردار سلیمانی از امدادهای الهی در عملیات کربلای ۵»، در سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب:۱۹ دی ۱۳۹۷، تاریخ بازدید، ۱۳ بهمن ۱۳۹۷.
- «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»، در سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۳۹۷.
- «سپاه قدس چگونه تشکیل شد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۹ بهمن ۱۳۹۷.
- «سردار سلیمانی چگونه زندگی می‌کند؟»در سایت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۷.
- «سردار سلیمانی و کسانی که لقب “مردی در سایه” را به او می‌دهند»، در سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۳۹۷.
- «قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»، در سایت خبرگزاری دانشجو، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۳۹۷.
- «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»، در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «همه سرلشکرهای نیروهای مسلح ایران/ قاسم سلیمانی، رشید، ایزدی، شمخانی و…»، در سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ش.
- اثر هنری «سردار آسمانی» حاوی نمادهای مقاومت، شهادت و آسمانی شدن سردار سلیمانی است، خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۸ش.
- بهمن، شعیب، «نقش نیروی قدس در حل بحران‌های غرب آسیا»، در مجله مطالعات راهبردی جهان اسلام، شماره ۶۹، بهار ۱۳۹۶ش.
- تشریح نحوه برگزاری مراسم سالگرد شهادت سردار سلیمانی، خبرگزاری برنا، تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۱۰/۱۱ش.
- عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش منتشر شد، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- «ساخت مستند «۷۲ ساعت» با موضوع سه روز پایانی زندگی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- کارگاه هنری نقش نگین سلیمانی در قم برپا شد، پایگاه اطلاع‌رسانی خبر قم، تاریخ انتشار: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
- مؤمنیان، معصومه، ««شهیدی که سردار سلیمانی را با انقلابیون علیه شاه پیوند داد»، در خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۷ش.
- مراسم و راهپیمایی باشکوه مردم عراق در سالروز شهادت فرماندهان مقاومت، سایت خبری تابناک، تاریخ انتشار: ۱۴ دی ۱۳۹۹ش.
- «مجاهدت‌های شهید سلیمانی در «اوایل ژانویه» از شبکه یک»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «مستندساز حوزه مقاومت: مستند «خاطرات آن مرد» را به عشق سردار سلیمانی ساختم»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «مستند قاسم، شهید قاسم سلیمانی از تولد تا شهادت و چهار دهه فعالیت مرد میدان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- نباتیان، محمداسماعیل و مختار شیخ‌حسینی، زمینه‌های فکری- سیاسی جریان بعثی-تکفیری داعش، مجمع جهانی اهل بیت، اسفند ۹۳ش.
- نخستین یادواره تولیدات رسانه‌ای مکتب شهید سلیمانی، سایت شبکه خبر، تاریخ انتشار: ۸ دی ۱۳۹۹ش.
