زندگینامه اهل بیت علیهم السلامعمومی

حضرت معصومه (سلام الله علیها)

ولادت تا شهادت

حضرت معصومه سلام الله علیها

حضرت معصومه(س) دختری ممتاز در خاندان عصمت و طهارت بود. شیعیان حضرت معصومه (س) را بسیار بزرگ می دارند و برای زیارت ایشان در قم اهمیت بسیاری قائل هستند. در روایاتی که درباره حضرت معصومه(س) نقل می کنند از شفاعت وی برای شیعیان سخن گفته شده و بهشت را پاداش زیارت او دانسته اند.
حضرت معصومه(ع) اول ذی القعده سال ۱۷۳ ه.ق در مدینه منوره به دنیا آمد و از عالی ترین فضایل آن حضرت انتساب ایشان به بیت وحی و رسالت و امامت است او «بنت » رسول الله صلی الله علیه و آله و «بنت » ولی الله و «اخت » ولی الله و «عمة ولی الله » است و این امر خود سرچشمه سایر فضایل و کمالات معنوی و روحانی آن بزرگوار می باشد.

پدر او حضرت موسی بن جعفر(ع) و مادرش «نجمه خاتون » مادر امام رضا (ع) است.
حضرت معصومه(س) در همان سنین کودکی مواجه با مصیبت شهادت پدر گرامی خود در حبس هارون در شهر بغداد شد. لذا از آن پس به مدت۲۱ سال تحت سرپرستی امام رضا (ع) بودند؛ زیرا امام کاظم علیه السلام در سال ۱۷۹ ه. ق به دستور هارون زندانی گشت و حضرت معصومه (ع) در آن زمان ۶ ساله بودند و تا زمان هجرت امام رضا(ع) در سال ۲۰۰ ه. ق- تحت کفالت حضرت بودند.
نام حضرت معصومه(ع) «فاطمه کبری » بود؛ زیرا حضرت کاظم(ع) سه دختر به نام فاطمه داشتند و حضرت معصومه(ع) بزرگتر از آنها بود. اسامی و لقب هایی که برای حضرت معصومه (س) در دو زیارت نامه غیر مشهور ذکر شده که به قرار ذیل است:

طاهره (پاکیزه)

مرضیّه (مورد رضایت خدا)

رضّیه (خشنود از خدا)

بِرّه (نیکوکار)

تقّیه (پرهیزگار)

سیده صدیقه (بانوی بسیار راستگو)

حمیده (ستوده)

سیده رضیّه مرضّیه (بانوی خشنود خدا و مورد رضای او)؛

رشیده (حد یافته)

سیدهُ نساء العالمین (سرور زنان عالم)

هم چنین محدثّه و عابده از صفات و القابی است که برای حضرت معصومه (س) عنوان شده است.
از ویژگی‎های ایشان این بود که به علوم اسلام و آل محمد(ص) آگاهی داشت و از جمله روایت کنندگان حدیث بود. چندین حدیث است که در سند آنها نام حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها ذکر شده است. علامه امینی در کتاب شریف الغدیر به بعضی از آنها استناد می‎کند مانند:

عن فاطمه بنت علی بن موسی الرضا حدثتنی… «من کنت مولاه فعلی مولاه.»(علامه امینی، الغدیر، ج ۱، ص ۱۹۶)

نقل این احادیث حاکی از مقام علمی والای آن بانو می‎باشد.
مقام عصمت که عالی‎ترین مقام معنوی و پاکی است، درجاتی دارد، و در وهله اوّل بر دو گونه است:

معصوم از خطاء
معصوم از گناه
امام رضا(ع)در روایتی فرمودند:

«من زار المعصومة بقم کمن زارنی»(ریاحین الشریعه، ج ۵، ص ۳۵)؛

کسی که معصومه را در قم زیارت بکند مانند آن است که مرا زیارت کرده است.
در مورد مقام عصمت حضرت معصومه(س) روایات بسیاری وجود دارد اما این حدیث از امام رضا(ع) شاید اشاره‎ای باشد که حضرت معصومه(س) دارای مقام عصمت بوده است، همچنین این لقب را ایشان به حضرت معصومه(س) داده اند و گرنه نام آن حضرت، معصومه نمی‎باشد.

حضرت معصومه(س) مانند حضرت زینب(ع) در یکی از درجات عصمتند، گر چه در درجات چهارده معصوم (ع) نباشد.
در روز قیامت حق شفاعت از سوی خداوند به کسانی داده می شود که به مرتبه عالی از قرب الهی و بندگی خالصانه پروردگار رسیده باشند از جمله کسانی که به شفیعه بودنش در روایات و آثار دینی تصریح شده است فاطمه معصومه (س) است.

همانا دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ هم شفاعت گسترده ای دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است:

خاتون محشر، صدیقه اطهر، حضرت فاطمه(ع)

شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه(س)

بعد از حضرت زهرا (ع) از جهت گستردگی شفاعت، هیچ بانویی به شفیعه محشر حضرت معصومه(س) نمی رسد.
حضرت معصومه(س) در مدت هفده روز که در قم و در خانه موسی بن خزرج اقامت داشته، محراب مخصوصی برای عبادت و نیایش، ترتیب داده بودند و این تنها گوشه ای از یک عمر عبودیت و خضوع و خشوع آن زاده عبد صالح خدا در برابر ذات پاک الهی است.
این بیت النور حجره ای که آن حضرت در مدت اقامتش در منزل موسی بن الخزرج در آنجا مشغول عبادت بود و هم اکنون در شهر مذهبی قم مورد توجه دوستداران اهل بیت (ع) می باشد محراب به یادگار مانده آن صفیه است.

 

حضرت معصومه (س)
حضرت معصومه (س)

 

 مأمون عباسی در سال ۲۰۰ هجری قمری، امام رضا(ع) را طی نامه های بسیار به خراسان دعوت کرد. امام رضا(ع) نیز پس از مدتی دعوت او را پذیرفت و به سوی خراسان با کاروان مامون حرکت کرد.

یک سال بعد(سال ۲۰۱) حضرت معصومه(ع) به شوق دیدار برادرش حضرت رضا(ع) عازم خراسان گردید. حضرت معصومه(ع) وقتی که به ساوه رسیدند، به جانب قم رهسپار گردید و در منزل موسی بن خزرج بن سعد اشعری که از اصحاب امام رضا(ع) بود، ساکن شد.

مرحوم مجلسی در شرح حال حضرت معصومه سلام اللَّه علیها نقل کرده است که محراب نماز فاطمه سلام اللَّه علیها تا هم اکنون در خانه موسی بن خزرج موجود است.(بحارالانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۹)

آن بزرگوار هفده روز در شهر قم و در منزل «موسی بن الخزرج » «بزرگ خاندان اشعری » اقامت نمودند و سرانجام در سن ۲۸ سالگی در روز دهم یا دوازدهم ربیع الثانی سال ۲۰۱ ه.ق از دنیا رفتند.

آرامگاه ایشان محل زیارت مسلمانان جهان است.
ماجرای تشکیل نهضت شعوبیه

?اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران حضرت معصومه (س) به چه صورت بود؟
دوران زندگی آن حضرت شامل دو دوره قبل و بعد از ولایتعهدی امام رضا (ع) قابل بررسی است. پیش ازولایتعهدی امام رضا (ع) به خصوص در دوره حکومت هارون الرشید، بعضی از نزدیکان امام موسی کاظم (ع) در کاخ هارون خبرچینی می کردند که منجر به اسارت و درنهایت شهادت امام کاظم (ع) شد. شهادت آن حضرت که درنتیجه خفقان شدید حکومت شکل گرفته بود، شرایط سختی را برای مسلمانان ایجاد کرد. به طوریکه منجر به شکل گیری نهضت شعوبیه شد.

?نهضت شعوبیه چیست؟
این نهضت در سه دوره تاریخی شکا گرفت: اول در دوران ابومسلم ثقفی، دوم در زمان مختار ثقفی و سومین بار در زمان حمومت هارون و مامون شکل گرفت. البته نهضت سوم از دو نهضت دیگر خطر بیشتری داشت. چون در دو نهضت اول موضوع اختلاف میان عرب و عجم مطرح بود و دعوا بر سر قومیت شکل گرفت.

اما در نهضت سوم یعنی زمان حکومت هارون و مامون، بسیاری از ایرانی ها که با اسلام اصیل آشنا نبودند، وقتی بی تقوایی و ظلم حاکمان را می دیدند که به نام اسلام به آنها ظلم می کنند، در مورد حقانیت اسلام و رسالت رسول خدا (ص) شک می کردند. به این ترتیب بود که در نقاط مختلف ایران، نهضت شعوبیه بر علیه اسلام به راه افتاد. نکته مهم و جالب این بود که این نهضت ها توسط خود ایرانی ها سرکوب می شد.

?واسطه آشنایی ایرانیان با اسلام
در همان دوران بود که امام رضا (ع) و پس از ایشان، حضرت معصومه (س) به همراه جمعی از سادات به ایران مهاجرت کردند. این هجرت تا چه اندازه توانست بر آشنایی ایرانی ها با اسلام حقیقی موثر باشد؟

نکته مهمی است. بعد از اینکه مامون، امام رضا (ع) را به ایران تبعید کرد، جمع زیادی از سادات و علوی ها به سمت ایران حرکت کردند. به عنوان مثال حضرت فاطمه معصومه (س) یک سال پس از ورود امام هشتم شیعیان به خراسان، برای زیارت ایشان از مدینه به مرو عزم سفر می کند. دلیل این هجرت تنها ولایتعهدی امام رضا (ع) نبود. بلکه موضوع رسالت سیاسی و دینی بود که باید اسلام ناب محمدی به تمام ایرانی ها شناسانده می شد. به همین علت بود که وقتی خبر شهادت امام رضا (ع) هم منتشر شد، آنها از ایران نرفتند. یکی از این افراد، حضرت معصومه (س) بود که با وجود اینکه می دانست علوی ها و سادات در ایران مورد ظلم حکومت مامون هستند، باز هم به ایران آمد.

?مسافران کاروان حضرت معصومه
در سفر حضرت معصومه (س) به ایران، چه کسانی در کاروان حضور داشتند و از چه مسیرهایی عبور کردند؟

در این سفر، چهار نفر از برادران و حدود چهل نفر از مردان که همگی از برادرزاده ها و اقوام بودند، حضرت معصومه (س) را همراهی می کردند. کاروان آنها از شهرها و مناطق متمدن ایران عبور می کرد تا فرصت آشنایی ایرانی ها با خاندان اهل بیت علیهم السلام فراهم شده و آن بزرگان بتوانند اسلام اصیل را به ایرانی ها معرفی کنند. درواقع مسیر حرکتی که آنها طی کردند، برای مقابله با نهضت شعوبیه بود تا شک و تردید نسبت به اسلام و رسالت پیامبر خدا (ص) از دل مردم ایرانی ها از بین برود.

نکته بسیار مهم در سفر حضرت معصومه (س) به ایران این بود که آن حضرت و سایر اعضای کاروان می دانستند که چه در این سفر به سلامت به مقصد برسند و چه خطری آنها را تهدید کند، در هر صورت پیروز میدان هستند چون توانسته اند اسلام اصیل را به ایرانی ها معرفی کنند.

به عبارت دیگر اگر زنده می ماندند فرصت تبلیغ و ترویج دین اسلام را داشتند. اما شهادت شان هم خیر و برکت بسیاری داشت. چون وقتی مامون به نیروهای خود دستور داد تا سادات علوی را در هر جای ایران به شهادت برسانند، ایرانی ها شاهد این ظلم مامون بودند و حقیقت مظلومیت
?ماجرای حمله به کاروان حضرت معصومه
ماجرای وفات یا شهادت حضرت فاطمه‏ معصومه (س) به چه صورت بود؟

حضرت فاطمه معصومه (س) یک سال پس از ورود امام هشتم شیعیان به خراسان، برای زیارت ایشان از مدینه به مرو عزم سفر کرد اما همین که کاروان آن حضرت وارد ساوه شد، سربازان حکومت به کاروان حمله کرد و در این درگیری تمام اعضای کاروان، شهید یا متواری شدند.

حضرت معصومه (س) هم همراه با دو کنیز، یک خادمه و سه نفر از خواهران خود به نام های فاطمه صغری، خدیجه خاتون و میمونه تنها ماندند. به ظاهر چون این افراد زن بود، ماموران حکومت آنها را به شهادت نرساندند.

در همین موقع گروهی از شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام که خبر ورود کاروان حضرت معصومه (س) را شنیده بودند، برای استقبال از ایشان به ساوا رفتند تا آنها را به قم دعوت کنند. اما زمانی به کاروان رسیدند که همه شهید یا متواری شده بودند.

به این ترتیب حضرت معصومه (س) را که آن زمان حدود ۲۸ ساله بود به شهر قم رساندند. حضرت معصومه (س) که از پدر بزرگوار خود، امام موسی کاظم (ع)، درباره شرافت و میهمان نوازی مردم قم بسیار شنیده بود، در این شهر توقف می کند. چون حوادث و مشکلاتی که پیش آمد سبب بیماری آن حضرت شد و قصد داشت پس از بهبود راهی خراسان شود. اما پس از ۱۷ روز در دهم ربیع الثانی سال ۲۰۱ قمری در این شهر از دنیا می رود.

ماجرای تجرد حضرت معصومه
یکی از موارد مورد پرسش در مورد حضرت معصومه (س) مجرد ماندن آن حضرت تا زمان شهادت یعنی سن ۲۸ سالگی بود. دلیل این ماجرا چه بود؟

در مورد دلیل تاخیر ازدواج حضرت معصومه (س) در روایت ها این گونه نوشته شده که چون کسی هم شأن آن عالمه و محدثه نبود، امکان ازدواج هم فراهم نشد. البته با توجه به خفقان و شرایط ظلم و استبداد آن زمان به خصوص درباره خانواده امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) این موضوع بعید به نظر نمی رسد.

?شخصیت و جایگاه حضرت معصومه (س) نزد امامان معصوم هم دوره ایشان که پدر و برادرشان بودند، بسیار بالا بود. به عبارت دیگر امام موسی کاظم و امام رضا علیهما السلام موارد مهمی درباره شخصیت آن حضرت مطرح کرده اند. عالمه بودن، محدثه بودن، تقوا و پاکدامنی آن حضرت برای همه شیعیان مسلم است. این نکته در مورد آن حضرت مشخص است که مانند حضرت زینب (س) بدون اینکه کسی به او علم آموخته باشد و تنها از سوی خدا دارای علم بسیار بود. به طوریکه تقریبا بیست و دو سال سن داشت که صاحب دانش و فضیلتی شده بود که بسیاری از علمای بزرگ اسلام و شیعه، پرسش های خود را با او مطرح می کردند.

در تمام طول تاریخ هم حرم مطهرش پایگاه و محور توسعه و ترویج علوم اهل بیت علیهم السلام بوده است.

در عین حال ویژگی ممتاز آن حضرت، مجاهده بودن است که مانند مادر بزرگوار خود، حضرت فاطمه زهرا (س)، جان خود را برای دفاع از ولایت و امام زمان خود به خطر انداخت
چرا آن حضرت، کریمه اهل بیت لقب گرفته است؟

لقب کریمه اهل بیت علیهم السلام را امام صادق (ع) به آن حضرت داده است. روایت شده که مرحوم آیت الله سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت الله سید شهاب الدین مرعشی به دلیل ارادت ویژه ای که به حضرت فاطمه زهرا (س) داشت، علاقه مند بود تا مزار ایشان را از نزدیک زیارت کند. این موضوع باعث می شود که او چله بگیرد.

شب چهلم پس از دعا و توسل بسیار، به استراحت می پرازد که در عالم رویا به محضر مقدس امام باقر(ع) یا امام صادق (ع) مشرف می شود. حضرت می فرمایند به دامان کریمه اهل بیت چنگ بزن. آیت الله مرعشی نجفی با تصور اینکه منظور ایشان حضرت زهرا (س) است، عرض می کند من این ختم قرآن را برای دانستن محل دقیق قبر شریف آن حضرت گرفته ام تا به زیارتشان مشرف شوم. امام در پاسخ می فرمایند منظور من، قبر شریف فاطمه معصومه در قم است. مرحوم مرعشی نجفی به محض برخاستن از عالم خواب و رویا، عزم سفر می کند و برای زیارت حضرت معصومه (س) راهی قم می شود.

نکته مهم دیگر آن است که بعد از حضرت فاطمه زهرا (س) از نظر گستردگی شفاعت، هیج بانویی مانند به حضرت معصومه (س) نمی رسد. امام صادق (ع) هم در این باره فرموده است: «با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند
رابطه حضرت معصومه (س) با برادر بزرگوارش، امام رضا (ع) ، به چه صوت بود؟

امام رضا (ع) مدت ۲۵ سال تنها فرزند نجمه خاتون بود. اما بعد از این مدت، خداوند دختری به نجمه خاتون عطا فرمود که همان حضرت معصومه (س) بود. درواقع امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) خواهر و برادری از یک مادر بودند، هرچند که امام موسی کاظم (ع) از سایر همسران خود فرزندان دیگری هم داشت. بعد از شهادت امام موسی کاظم (ع) هم امام رضا (ع) تعلیم و تربیت خواهران و برادرانش را به عهده گرفت و مخارج آنها را می پرداخت. حضرت معصومه (س) در رأس این توجهات قرار داشت و از نظر عاطفی به برادر بزرگوارش بسیار نزدیک بود.

علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار درباره محبت و علاقه امام رضا (ع) نسبت به خواهرش، حضرت معصومه (س)، فرموده است: «هرکسی که خواهرم معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.»

در روایت های بسیاری به اهمیت شهر قم اشاره شده است. حکمت چنین احادیث و روایت ها چیست؟

امام صادق (ع) در جایی فرموده است: «برای خدا حرمی است، آن مکه است و برای پیامبر خدا (ص) هم حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمومنین (ع) حرمی است و آن کوفه است. بدانید که حرم من و فرزندان بعد از من قم است.

آگاه باشید که قم، کوفه کوچک ماست. بدانید بهشت هشت دروازه دارد که سه تای آن به سمت قم است. بانویی از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسی آنجا رحلت می کند که با شفاعتش همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.» درواقع دلیل اهمیت و شأن شهر قم، همین است که کریمه اهل بیت علیهم السلام، حضرت فاطمه معصومه (س)، در آن سرزمین به خاک سپرده شده است

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا