یازدهم ستاره فروزان- امام هادی (ع) – آسمان ولایت عمر کوتاه ولی توأم با درد و رنج فراوان خود را از سال ۲۳۲ هجری قمری در مدینه(۱) آغاز نمود. پدر بزرگوارش امام هادی علیه السلام و مادر گرامی آن حضرت بانوی پاکدامن و نیک سیرت به نام حدیثه بود که عده‌ای را سوسن(۲) یا سلسل(۳) خوانده اند. بخش اعظمی از دوران ۲۸ ساله حیات آن حضرت یعنی تا سال ۲۵۴ مقارن با حیات پدربزرگوارش بود و بخش کوتاهی از زندگی آن بزرگوار به امامت و هدایت شیعیان اختصاص یافت و سرانجام در روز جمعه هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری به شهادت رسید اما شیخ در مصباح و کفعمی تاریخ شهادت آن امام را روز ربیع الاول و سید مرتضی در عیون المجازات در ماه ربیع الآخر ماه سال نوشته است(۴).
از آنجا که پیشوای یازدهم به دستور خلیفه عباسی در سامرا در محل عسگر سکونت اجباری داشت به همین جهت عسگری نامیده می‌شود کنیه آن حضرت ابامحمد بوده و القابش صامت، هادی،رفیق ،سراج، مصی، شافی ،مرضی، زکی(۵) و نقی بوده است و آن حضرت و پدر و جدش ابن الرضا می‌گفتند(۶).
دوران خاص امام هادی (ع)
دوران امامت امام هادی(ع) (امام حسن عسکری(ع)) با سه خلیفه عباسی به نامهای المعتز بالله(۲۵۵–۲۵۲)المهتدی بالله(۲۵۶–۲۵۵)والمعتمدبالله(۲۷۹-۲۵۶) که هر یک از دیگری ستمکار تر بودند مقارن شده بود.۷
خلفای عباسی از هرگونه اعمال فشار و محدودیت نسبت به امامان دریغ نمیکردند و این فشارها در عصر امام جواد و امام هادی و امام عسکری علیه السلام در سامرا به اوج خود رسید شدت این فشارها به قدری بود که سه پیشوای بزرگ شیعه که در مرکز حکومت آنها سامرا می زیستند با عمر کوتاهی جام شهادت نوشیدند امام جواد علیه السلام در سن ۲۵ سالگی امام هادی علیه السلام در سن ۴۱ سالگی و امام عسکری علیه السلام در سن ۲۸ سالگی که جمع ۹۹ سال می‌شود و این‌ها کس شدت فشارها و صدمات رسیده به آنهاست ولی در این میان فشارها و محدودیت‌های زمان امام حسن عسکری علیه السلام به دو علت از دو پیش های دیگر بیشتر بود چیزی که دوران امامت آن ها حقیقت را نسبت به اجداد طاهرینش متفاوت می ساخت آن دو علت عبارتند از:
اقتدار شیعیان: شیعیان در دوران امام هادی(ع) در منطقه عراق روز به روز یا ترمی‌شدند و فعالیت‌های صریح و علنی آنها توجه خلفای وقت را به خود جلب کرده بود به طوری که برای آنها وجود شیعیان واقعیتی انکار ناپذیر جلوه گر می شد شیعیان امام حسن عسکری علیه السلام را از فرزندان علی بن ابیطالب بود رهبر و مقتدای خود می‌دانستند و بطلان حکومت عباس را باور داشتند و دو امام دهم و خصوصاً امام یازدهم با علم به این موضوع با اطمینان بیشتری به مبارزه با حکومت می پرداختند در یک تحلیل تاریخی ریشه این اقتدار را از گذشته نه چندان دور یعنی از زمان جدید ششم آن هستند می توان یافت چنانکه میدانیم بعد از پخش شدن شاگردان امام چهارم و پنجم و به ویژه در حوزه ۴۰۰۰ هزار نفری حضرت صادق علیه السلام و تربیت دیگران به دست آنان نسبت به نسل کار تعلیم و تربیت تا اندازه قابل ملاحظه به همت شاگردان مکتب اهل بیت سامان یافته است اینان یاوران ائمه در حراست از موزه فرهنگی بوده اند چنانکه سادات و فرزندان و فرزند زادگان ائمه یاوران آنان در نگهبانی از موزه انقلابی بوده اند پس امامان شیعه از دوره حضرت رضا علیه السلام به بعد از نظر نشر فرهنگ و معرفت تا اندازه‌ای مطمئن بودند و این مهم را اصحاب و شاگردان آنان عملی می ساخته و در موارد لازم خود از حضور امام و تعلیمات و رهبری های ایشان استفاده می کردند از این رو میبینیم امام هادی علیه السلام و به خصوص فرزندش امام حسن عسگری با خاطری آسوده از ناحیه نشر فرهنگ قرآن و سنت موضوع درگیری جدی با قدرت زمان را انتخاب نمودند و مانند پدران خود جان خود را نیز در این راه از دست دادند و شربت شهادت نوشیدند شواهدی بر اقتدار شیعیان به ویژه در این دوران ثبت و ضبط است که تنها این نمونه را از مناقب آل ابی طالب می آوریم: پس از شهادت حضرت عسکری برادرش جعفر کذاب نزد عبیدالله بن خاقان رفت و گفت مقام و منصب برادرم را به مانده من سالی ۲۰ هزار دینار برایت می فرستم عبیدالله به او تندی کرد و بعد گفت و به او گفت احمد سلطان بر روی کسانی که به امامت پدر و برادر معتقدند شمشیر کشید تا آنها را از آن عقیده برگرداند و نتوانست این کار را عملی کندپس اگر شیعیان پدر و برادر تورا اما می‌داند نیاز به سلطان و غیر سلطان نداریم که منصب آنها را به تو دهند و اگر از شیعیان این منزلت را ندارید به وسیله ما بدان نخواهی رسیدو….۸
در این داستان در اصول کافی زمین بیان مفصل دیگری آمده است که اگر به آن مراجعه شود صحت این ادعا که اقتدار شیعیان در زمان امام حسن عسکری علیه السلام بسیار زیاد بوده اثبات می‌شود.(۹)
مسئله مهدویت از زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در بین مسلمانان و خصوصاً صحابه و تابعین به طور جدی مطرح بوده است و بر اساس این اعتقاد فردی به نام مهدی حکومت‌های جائر را سرنگون خواهد کرد. هر چند پرسش ها درباره مهدی از امامان معصوم علیه السلام بسیار زیاد بوده است اما همه آنها باتوجه به جزئیات مسئله قیام یعنی کیفیت و زمان و مکان و مدت ظهور و غیره بوده است و درباره اصل مهدویت هیچ تردیدی وجود نداشت احادیث فراوانی که مجموعاً ۳۲۳۰ حدیث می‌باشد(۱۰) به معرفی حضرت مهدی به لحاظ اصل و نسب پرداختند و همگی بر این موضوع تصریح دارند که حضرت مهدی از فرزندان امام حسن عسگری است. خود امام هادی(ع) در ۲۲ حدیث و پدر بزرگوار آن حضرت در شش حدیث به این موضوع اشاره مستقیم دارند به عنوان نمونه به یک مورد از آنها می پردازیم: امام علی نقی علیه السلام فرمودندبعد از من فرزند محسن امام است و بعد از سن فرزندش همان قائمی است که عدل و داد تمام زمین را فرا می‌گیرد.(۱۱)
برخی از روایات وارده از گل معصومین علیه السلام که حاکی از این است که فرزند امام حسن عسگری علیه السلام مهدی موعود است علاوه بر آن که تعداد آنها را از قول امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام در بالا نقل کردیم. عبارتند از :مهدی پنجمین فرزند معصوم امام رضا علیه السلام است(۹۵حدیث) مهدی سومین فرزند معصومه امام جواد علیه السلام است (۹۰ حدیث)، مهدی از اولاد امام هادی علیه السلام است (۹۰ حدیث)، مهدی از فرزندان امام عسکری علیه السلام است (۱۴۶ حدیث )،مهدی از فرزندان بانوی کنیزان( ۹ حدیث)، نام پدر مهدی حسن است( ۱۴۷ حدیث)، امامان دوازده گانه با ذکر اسامی آنها ۵۰ حدیث مهدی دوازدهمین ائمه و آخرین آنها است (۱۳۶ حدیث).(۱۲)
اگر برخی از احادیث را که در علائم ظهور وارد شده است به آنچه که در بالا گفتیم اضافه‌کنیم طبیعی است که حکومت و نواز تصور کند حضرت قائم برای سرنگونی حکومت بنی عباس قیام خواهد کرد به عنوان نمونه به بخشی از این احادیث بسیار مفصل در نشانه های ظهور از قول امام جعفر صادق علیه السلام دقت نمایید: هرگاه دیدی حق بمیرد و طرفدارانش نابود شوند و دیدی که زیر همه جا را فرا گرفته و دیدی که قرآن فرسوده شده و درست معنی نمی شود و دیدی که کافر به خاطر سختی مومن شاد است و دیدی که شراب را آشکارا می آشامند برای نوشیدن آن کنار هم می نشینند و از خداوند متعال نمی‌ترسند و دیدی که در میان فرزندان عباس کار های زنانه به وجود می آید و دیدی که ثروت بسیار زیاد در راه حشتم خدا خرج گردد و دیدی که نشانه های برجسته حق ویران شده است در این وقت خود را حفظ کنم و از خدا به خاک است خطرات گنا نجات دهد….(۱۳)
با توجه به همین زمینه ها بود که فرقه های مختلف افرادی را قبل از تولد امام زمان مهدی قلمداد می کردند به عنوان نمونه به چند مورد توجه کنید:
باقریه امام محمد باقر علیه السلام، ناووسیه امام صادق علیه السلام، گروهی از اسماعیلیه اسماعیل واقفی امام موسی بن جعفر علیه السلام، محمدیه امام محمد بن علی علیه السلام ،گروهی از امامیه امام حسن عسکری علیه السلام و علاوه بر این گروه های دیگر نیز به افراد دیگر به عنوان مهدی معتقد بودند.(۱۴)
با توجه به آنچه گذشت خاندان عباسی و پیروان آن طبق روایات و اخبار متواتر می دانستند مهدی موعود که تارومار کننده کلیه حکومت های خودکامه است از نسل حضرت عسکری علیه السلام خواهد بود به همین جهت پیوسته مراقب وضع زندگی او بودند تا بلکه بتوانم فرزند او را به چنگ آورند و نابود کنند (همچون تلاش بیهوده فرعونیان برای نابودی و موسی) تدابیر امنیتی امام حسن عسکری علیه السلام و سفیری حکومت
امام حسن عسکری برای پاسخگویی به شرایط سخت حاکم بر جامعه آن روز و حفظ کیان و اقتدار شیعیان تدبیر امنیتی بسیار جالبی را اتخاذ می نمود که به عنوان نمونه به دو مورد از این دست اشاره می‌کنیم:
۱- یکی از یاران امام به نام احمد بن اسحاق می گوید به حضور امام رسیدم و از او درخواست کردم که چیزی بنویسد و من خط او را ببینم اگر نامه ای به او رسید خطش را بشناسم و دشمن نتواند به نام امام نامه جعل کند امام فرمود ختم گاهی با قلم باریک و گاهی با قلم پهن است اگر چنین تفاوتی امام هادی(ع) می‌گوید ما گروهی بودیم که وارد سامرا شدیم و مترصد روزی بودیم که که امام از منزل خارج شود تا بتوانیم او را در کوچه و خیابان ببینیم در این هنگام نامهای به این مضمون از طرف امام به ما رسید هیچ کدام به من سلام نکنید هیچ کس از شما به سوی من اشاره نکنند زیرا برای شما خطر جانی دارد.(۱۶)
به دلایل یاد شده در بالا فشار و اختناق در مورد پیشواز یازدهم فوق‌العاده زیاد و نسبت به امامان پیشین شدیدتر بود و از هر طرف او را تحت کنترل و نظارت داشتند حکومت عباسی به قدرت و موقعیت مهم اجتماعی ما نگران بود که امام را ناگزیر کرده بود هر هفته روزهای دوشنبه و پنجشنبه در حال حاضر شود.(۱۷)
درباره عباسی به قدر وحشت داشت که به این مقدار کفایت نکرد بلکه معتز(۱۸) امام را بازداشت و زندانی کرد و حتی به سعید حاجب دستور داد اما و به سمت کوفه حرکت داده و در راه او را به قتل برساند ولی پس از سه روز ترکان خود او را به هلاکت رساندند.(۱۹)
پس از او مهتدی نیز امام را بازداشت و زندانی کردن و تصمیم به قتل حضرت داشت که خداوند مهلت نداد و ترکان بر ضد او شوریدند و وی را به قتل رساندند.(۲۰)
شهادت امام هادی (ع)
در ادامه سختگیری های حکومت عباسی و امام هادی (ع) امام با سمی که به او خورانده شده بود شهید شد هرچند حکومت بنی عباس تلاش می‌کرد مرگ امام را عادی جلوه دهد و حتی معتمد عباسی برادر خود ایسبن متوکل را فرستاده تا بر جنازه آن حضرت نماز گزارد هنگامی که جنازه را برای نماز روی زمین گذاشتند نزدیک و صورت آن حضرت را باز کرد و به امویان و عباسیان و قاضیان و نویسندگان و شهود نشان داد و گفت این ابو محمد عسگری است که به مرگ طبیعی در گذشته است و خدمتگزاران خلاف این ساحل بودند بعد روی جنازه را پوشاند و بر او نماز خواند و فرمان داد او را برای دفن ببرند البته این نماز جنبه تشریفاتی داشت و طرحی بود که رژیم حاکم برای لوس کردن ماجرای شهادت امام ریخته بود و چنان که در میان دانشمندان شیعه مشهور از حضرت مهدی عجل الله تعالی فرج به طور خصوصی بر جنازه پدر بزرگوارش امام عسکری نماز گزارد(۲۱) زیرا معصوم را جز معصوم تجهیز نمی‌کند.
امام حسن عسکری (ع) در خانه خود در سامرا در کنار مرقد پدرش به خاک سپرده شد با شهادت امام هادی (ع) سامرا یکپارچه ضجه شد در سوگ عمیقی فرو رفت بازار و مغازه‌ها تعطیل شدن از هر کوی و برزنی صدای ناله بر می خواست بنی هاشم دیوانیان امرای لشکر و قاضیان شهر و شعرا، شهود و گواهان و سایر مردم برای شرکت در مراسم تشییع حرکت کردند سامرا در آن روز یادآور صحنه قیامت بود.
پاورقی
۱– حاج شیخ عباس قمی منتهی الامال صفحه ۱۰۱۶
۲– کلینی اصول کافی جلد ۳ صفحه ۵۰۳
۳– حاج شیخ عباس قمی همان ماخذ
۴– حاج محمد هاشم خراسانی منتخب التواریخ صفحه ۷۳۹
۵– ابن شهر آشوب مناقب ابیطالب جلد ۴ صفحه۴۲۱
۶– حاج شیخ عباس قمی همان ماخذ حاج محمد هاشم خراسانی همان مأخذ صفحه ۷۳۸
۷– یعقوبی تاریخ یعقوبی جلد ۲ صفحه ۵۴۶ و ۵۳۳
۸– ابن شهر آشوب همان ماخذ ۴۴ صفحه ۴۲۲
۹– کلینی همان ماخذ صفحه ۵۰۶ و ۵۰۳
۱۰– دوانی علی موعودی که جهان در انتظار اوست
۱۱– امینی ابراهیم دادگستر جهان صفحه ۵۹
۱۲– داونی علی همان ماخذ
۱۳– کلینیک روز کافی صفحه ۳۶ و ۳۱
۱۴– امینی ابراهیم همان ماخذ صفحه ۵۰،۴۹
۱۵– ابن شهر آشوب همان ماخذ صفحه ۴۳۳
۱۶– علامه مجلسی بحارالانوار جلد ۵۰ صفحه ۲۶۱
۱۷– ابن شهر آشوب همان ماه نخست صفحه ۴۳۴
۱۸– علامه مجلسی همان ماخ صفحه ۳۱۱
۱۹– همان ماخذ صفحه ۳۱۳ و ۳۱۲ ۲۰–پیشوایی مهدی سیره پیشوایان صفحه ۲۳
